1. Teges Pidarta
Pidarta inggih punika bebaosan mabasa Bali alus marupa daging pikayunan sane kawedar majeng anak sareng akeh, sane matetujon mangda anake sane mirengang baose punika kayun nginutin daging kapatutan sane kabaosang utawi mangda napi sane kawedar prasida karesepang saha kalaksanayang. Sang sane mapidarta kabaos orator.
2. Wangun
Pidarta
Karangan miwah surat ketah madaging pendahuluan, isi, miwah penutup. Wangun pidarta taler kadi asapunika, madaging purwaka, daging, miwah pamuput. Pateh sekadi ring basa Indonesia, pidarta basa Bali taler maderbe wangun utawi format sasuratan sane pastika. Wangun pidarta basa baline sane kapalih dados tigang palet inggih punika sakadi ring sor puniki.
a.
Purwaka/Pamahbah
(Pendahuluan)
Ring pahan
puniki dagingnyane patut ngaturang pangayubagia ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa,
pangastuti/pangastawa, panganjali ring para pamilet utawi sang sane mirengang,
ngaturang parama suksma, pangaksama, raris nyinahang angga (sapa sira sane
mamaos mangda kauningin).
b. Daging Pidarta (Manut Babuat)
- Unteng karya
- Tema
- Manut tetujon bebaosan
Yening ring
paruman banjar upami, patut aturang daging-daging parindikan sane mabuat ring
krama banjar. Yening ring pawiwahan umpaminnyane ritatkala kapakusara
ngangganin kulawarga ring adampati, nguningayang eed upakara, taler tan lali
ngaksamayang mungguhing kawentenan genah, panyambrama miwah sane tios-tiosan.
Asapunika taler ring acara sane tiosan.
c. Pamuput
Ri
sampun ngenjek ring pamuput atur (pidarta) patut (1) nyutetang daging bebaosan.
Puniki mabuat pisan duaning risampune panjang antuk matur-atur mangdene sang
mirengang eling malih ring unteng daging bebasoanne. (2) Matur suksma, (3) nunas
pangampura manawi wenten sane tan manut ring kayun sang miarsayang, lan (4) ngauratang parama santih
maka panguntat anggen wasananing atur miwah muputang pidarta.
3. Tetojon Ngawedar Pidarta
Sajeroning ngawedar bebaosan ring
ajeng anake akeh pastika madue tetujon. Pidarta pinaka sinalih tunggi soroh
wacana non sastra sane dagingnyane pastika madue nilai-nilai ilmiah kabaktayang
mangda sang sane mirengan kadaut kayunnyane malaksana nginutin daging kapatutan
sane kapidartayang. Sampun pastika daging-daging pidarta puniki madue sifat ilmiah, prasida karesepang
manah/logika, lan manut ring pakayunan. Tios ring imba-imba wacana sastra sane
dagingnyane masifat imajinatif utawi
nenten prasida karesepang ring manah (absurd).
Punika taler, tetujon pidarta puniki tios ring tetujon madharma wacana, utawi
masambrama wacana. Dhrama wacana dagingnyane pastika ngambil tema ajah-ajahan
agama lan sambrama wacana wantah pinaka panyanggra ring sajeroning acara. Punika
mawinan, tetujon dharma wacana wantah nudut kayun pamiarsa mangda malaksana
manut ajah-ajahan agama lan tetujon sambrama wacana nentn sios ngicen apresiasi majeng ring pamiarsa/pamilet
sajeroning acara.
4. Tetikesan Pidarta
Sajeroning mapidarta, mangda napi sane
kawedar prasida nudut kayun sang sane mirengan, pamidarta/orator patut nguratiang tetikesan kadi ring sor.
a.
Wicara, inggih
punika topik utawi tema/daging bebaosan sane kabakta.
b.
Wiraga, inggih
punika semita, raras, agem, utawi bahasa
tubuh sane anut.
c.
Wirama, inggih
punika tata suara sane mapaiketan sareng vokal
miwah intonasi sane anut ring
panggelan lengkara.
d. Wirasa, inggih
punika tata pangrasa utawi penghayatan
ri kala mapidarta mangda prasida nuek pikayunan.
Lianan punika taler, ri kala ngamiletin
lomba patut nguratiang parindikan-parindikan sakadi ring sor.
a. Pengelolaan tema. Murdan pidarta miwah
dagingipun mangda manut ring tema
sane kajantenang.
b. Basa. Panureksan basa minakadi suara (vokal), kapatutan ucapan (pelafalan), kosabasa, wirama basa (intonasi), miwah anggah-ungguhing basa.
c. Penguasaan materi. Irika pacang katureksa indik pangwesan ajahan sane kabaosang. Napi malih sane kawedar mangda patut saha pascat, lascar kantos pamuput.
d. Piteket. Sane
katureksa pinaka piteket luiripun: piteket, pangapti, miwah patitis sane
risaksat nguduhin utawi nudut mangda maprakerti manut bebaosang sang pamidarta/orator.
e. Penampilan. Sane katureksa ring penampilan luripun: tata busana, semita,
wirasa, miwah wiraga sang pamidarta mangda anut saking napi sane kawedar.
5. Soroh-Soroh Pidarta
a. Pidarta tutur (impromptu/dadakan) inggih punika pidarta sane kawedar
sangkaning dadakan utawi nenten madasar antuk pangrencana.
Kaluihan:
- pinih nyihnayang pikayunan sang sane
mapidarta,
- bebaosan sang sane mapidarta madasar antuk
kaweruhannyane, lan
- kawentenan interaksi sareng pamiarsa utawi nenten monoton.
Kakirangan:
- kirang runut/sistematis mawinan nenten wenten nyiapang teks,
- sang orator ka kantenang “gerogi” utawi demam panggung lan nenten manut ring bantang (tema).
b. Pidarta sasuratan (manuskrip/naskah), inggih punika pidarta sane kawedar sangkaning
sampun kasiagayang teksnyane.
Kaluihan:
- kakaryanang logis tur sistematis,
- sang orator prasida milih kruna-kruna sane
becik, lan
- manut ring bantang (tema) utawi
daging bebaosan (topik).
Kakirangan:
- interaksi nenten becik sareng pamiarsa, lan
- makeh merluang/ngarsayang galah anggen
ngaryanang teks.
c. Pidarta arda tutur (tanpa naskah/ekstemporan), inggih punika pidarta sane kabaktayang ngangge ringkesan utawi skema sane lumrah kabaktayang olih pangenter acara utawi ugrawakia.
Kaluihan:
- kawentenan interaksi sareng pamiarsa.
Kakirangan:
- nenten manut ring bantang (tema),
- kirang sistematis mawinan nenten
wenten nyiapang teks, lan
- meweh milih kruna sane becik.
d. Pidarta memoriter (menghafal), inggih punika materi sane
pacang kabaktayang ring arep pamiarsa sampun kasiapang tur kasurat dumun
selanturnyane patut kawacen sesai-sai.
Kaluihan:
- teks kakaryanang logis
tur sistematis,
- prasida milih kruna sane becik, lan
- manut ring tema utawi topik.
Kakirangan:
- interaksi sareng pamiarsa pacang kirang
mawinan sang orator ngutsahayang eling ring kruna sane wenten ring
teksnyane,
- ngarsayang akeh galah, lan
- kirang penghayatan
ritatkala maktayang pidarta.
Luir Bebaosan Mapidarta
Yening uratiang becik –becik, kantun
akeh wenten luir bebaosan mabasa bali alus sane wangunnyane masaih ring
pidarta. Bebaosan punika madue wasta niri-niri minakadi:
a. Pidarta (pidato)
Bebaosan mabasa bali alus ring acara
pakraman sane dagingnyane umum utawi nenten ngeninin indik ajahan agama.
Upami:
- pidarta kelian ring krama banjar (indik ngwangun bale banjar),
utawi
- pidarta
pamilet lomba ring pakraman (indik narkoba).
b. Dharma Wacana (Upanisad, Siraman Rohani, utawi Kotbah)
Inggih punika bebaosan mabasa bali
alus ring acara pakraman sane madaging saindik-indik ajahan agama.
Upami:
- bebaosan Ida Pedanda Made gunung ring Bali TV, utawi
- bebaosan Sri Mpu Dukuh Sakti ring Jaba Pura Pangkung Prabu.
c. Sambrama Wacana (Kata Sambutan)
Inggih punika bebaosan mabasa bali
alus sane kawedar pinaka nyanggra sajeroning acara pakraman utawi pinaka
panyanggra tamiu sajeroning upacara adat utawi agama.
Upami:
- panyanggra Kelian Banjar Dinas rung ulang tahun sekaa teruna, utawi
- panyanggra sang madue karya ring para
undangan.
d. Atur Piuning
(Laporan)
Inggih
punika bebaosan mabasa bali alus sane nguningayang kawentenan karya sane
kalaksanayang.
Upami:
- atur piuning manggala karya ulang tahun, utawi
- tur piuning
pangrajeg karya pacaruan ngresigana.
Salanturnyane patut taler kauningin mungguing wenten
makudang - kudang indik parinama sane wenten paiketannyane ring pidarta, minakadi:
1. Dharma
tula: pabligbagan umum (diskusi).
2. Widya tula: pabligbagan
saindik-indik daging kaweruhan (ilmu pengetahuan)
3. Dharma suaka: bebaosan ngaptiang kapiolasan utawi
daging ipun wenten sane jagi kasuakayang
4. Sima krama: patemon
medarmasuakan.
5. Saur-pitaken: tanya jawab.
Sajaba punika, patut taler kawikanin
mungguing wenten makudang-kudang istilah kanggen maosang anake sane sering
milet mabebaosan ring pakraman (patemon resmi) minakadi:
1.
Pamidarta:
sang sane mapidarta (orator).
2.
Pamaos: sang
sane maosang kriapatra utawi makalah (pemakalah,
penyaji).
3.
Ugrawakia: pangenter, sang sane
ngenterang acara (MC, pembawa acara).
4.
Narawakya:
narasumber utawi pembicara.
Tidak ada komentar:
Posting Komentar