Senin, 15 Juni 2020

REFERENSI: Materi Pidarta Basa Bali

         

  PIDARTA sama dengan pidato dalam bahasa Indonesia. Konsep pidarta bahasa Bali tidak jauh berbeda dengan konsep pidato pada umumnya. Di bawah ini akan dipaparkan sedikit uraian materi pidato dalam bahasa Bali.


1.   Teges Pidarta

Pidarta inggih punika bebaosan mabasa Bali alus marupa daging pikayunan sane kawedar majeng anak sareng akeh, sane matetujon mangda anake sane mirengang baose punika kayun nginutin daging kapatutan sane kabaosang utawi mangda napi sane kawedar prasida karesepang saha kalaksanayang. Sang sane mapidarta kabaos orator.

2.   Wangun Pidarta

Karangan miwah surat ketah madaging pendahuluan, isi, miwah penutup. Wangun pidarta taler kadi asapunika, madaging purwaka, daging, miwah pamuput. Pateh sekadi ring basa Indonesia, pidarta basa Bali taler maderbe wangun utawi format sasuratan sane pastika. Wangun pidarta basa baline sane kapalih dados tigang palet inggih punika sakadi ring sor puniki.

a.      Purwaka/Pamahbah (Pendahuluan)

Ring pahan puniki dagingnyane patut ngaturang pangayubagia ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa, pangastuti/pangastawa, panganjali ring para pamilet utawi sang sane mirengang, ngaturang parama suksma, pangaksama, raris nyinahang angga (sapa sira sane mamaos mangda kauningin).

b.   Daging Pidarta (Manut Babuat)

-    Unteng karya

-    Tema

-    Manut tetujon bebaosan

Yening ring paruman banjar upami, patut aturang daging-daging parindikan sane mabuat ring krama banjar. Yening ring pawiwahan umpaminnyane ritatkala kapakusara ngangganin kulawarga ring adampati, nguningayang eed upakara, taler tan lali ngaksamayang mungguhing kawentenan genah, panyambrama miwah sane tios-tiosan. Asapunika taler ring acara sane tiosan.

c.   Pamuput

          Ri sampun ngenjek ring pamuput atur (pidarta) patut (1) nyutetang daging bebaosan. Puniki mabuat pisan duaning risampune panjang antuk matur-atur mangdene sang mirengang eling malih ring unteng daging bebasoanne. (2) Matur suksma, (3) nunas pangampura manawi wenten sane tan manut ring kayun sang  miarsayang, lan (4) ngauratang parama santih maka panguntat anggen wasananing atur miwah muputang pidarta.

3.   Tetojon Ngawedar Pidarta

          Sajeroning ngawedar bebaosan ring ajeng anake akeh pastika madue tetujon. Pidarta pinaka sinalih tunggi soroh wacana non sastra sane dagingnyane pastika madue nilai-nilai ilmiah kabaktayang mangda sang sane mirengan kadaut kayunnyane malaksana nginutin daging kapatutan sane kapidartayang. Sampun pastika daging-daging pidarta puniki madue sifat ilmiah, prasida karesepang manah/logika, lan manut ring pakayunan. Tios ring imba-imba wacana sastra sane dagingnyane masifat imajinatif utawi nenten prasida karesepang ring manah (absurd). Punika taler, tetujon pidarta puniki tios ring tetujon madharma wacana, utawi masambrama wacana. Dhrama wacana dagingnyane pastika ngambil tema ajah-ajahan agama lan sambrama wacana wantah pinaka panyanggra ring sajeroning acara. Punika mawinan, tetujon dharma wacana wantah nudut kayun pamiarsa mangda malaksana manut ajah-ajahan agama lan tetujon sambrama wacana nentn sios ngicen apresiasi majeng ring pamiarsa/pamilet sajeroning acara.

4.   Tetikesan Pidarta

          Sajeroning mapidarta, mangda napi sane kawedar prasida nudut kayun sang sane mirengan, pamidarta/orator patut nguratiang tetikesan kadi ring sor.

a.      Wicara, inggih punika topik utawi tema/daging bebaosan sane kabakta.

b.     Wiraga, inggih punika semita, raras, agem, utawi bahasa tubuh sane anut.

c.      Wirama, inggih punika tata suara sane mapaiketan sareng vokal miwah intonasi sane anut ring panggelan lengkara.

d.   Wirasa, inggih punika tata pangrasa utawi penghayatan ri kala mapidarta mangda prasida nuek pikayunan.

          Lianan punika taler, ri kala ngamiletin lomba patut nguratiang parindikan-parindikan sakadi ring sor.

a.   Pengelolaan tema. Murdan pidarta miwah dagingipun mangda manut ring tema sane kajantenang.

b.   Basa. Panureksan basa minakadi suara (vokal), kapatutan ucapan (pelafalan), kosabasa, wirama basa (intonasi), miwah anggah-ungguhing basa.

c.   Penguasaan materi. Irika pacang katureksa indik pangwesan ajahan sane kabaosang. Napi malih sane kawedar mangda patut saha pascat, lascar kantos pamuput.

d.   Piteket. Sane katureksa pinaka piteket luiripun: piteket, pangapti, miwah patitis sane risaksat nguduhin utawi nudut mangda maprakerti manut bebaosang sang pamidarta/orator.

e.   Penampilan. Sane katureksa ring penampilan luripun: tata busana, semita, wirasa, miwah wiraga sang pamidarta mangda anut saking napi sane kawedar.

5.   Soroh-Soroh Pidarta

a.  Pidarta tutur (impromptu/dadakan) inggih punika pidarta sane kawedar sangkaning dadakan utawi nenten madasar antuk pangrencana.

            Kaluihan:

-    pinih nyihnayang pikayunan sang sane mapidarta,

-    bebaosan sang sane mapidarta madasar antuk kaweruhannyane, lan

-    kawentenan interaksi sareng pamiarsa utawi nenten monoton.

Kakirangan:

-    kirang runut/sistematis mawinan nenten wenten nyiapang teks,

-    sang orator ka kantenang “gerogi” utawi demam panggung lan nenten manut ring bantang (tema).

b.    Pidarta sasuratan (manuskrip/naskah), inggih punika pidarta sane kawedar sangkaning sampun kasiagayang teksnyane.

Kaluihan:

-    kakaryanang logis tur sistematis,

-    sang orator prasida milih kruna-kruna sane becik, lan

-    manut ring bantang (tema) utawi daging bebaosan (topik).

Kakirangan:

-    interaksi nenten becik sareng pamiarsa, lan

-    makeh merluang/ngarsayang galah anggen ngaryanang teks.

c. Pidarta arda tutur (tanpa naskah/ekstemporan), inggih punika pidarta sane kabaktayang ngangge ringkesan utawi skema sane lumrah kabaktayang olih pangenter acara utawi ugrawakia.

      Kaluihan:

      -    kawentenan interaksi sareng pamiarsa.

      Kakirangan:

      -    nenten manut ring bantang (tema),

      -    kirang sistematis mawinan nenten wenten nyiapang teks, lan

      -    meweh milih kruna sane becik.

d.   Pidarta memoriter (menghafal), inggih punika materi sane pacang kabaktayang ring arep pamiarsa sampun kasiapang tur kasurat dumun selanturnyane patut kawacen sesai-sai.

      Kaluihan:

      -    teks kakaryanang logis tur sistematis,

      -    prasida milih kruna sane becik, lan

      -    manut ring tema utawi topik.

      Kakirangan:

      -    interaksi sareng pamiarsa pacang kirang mawinan sang orator ngutsahayang eling  ring kruna sane wenten ring teksnyane,

      -    ngarsayang akeh galah, lan

      -    kirang penghayatan ritatkala maktayang pidarta.

Luir Bebaosan Mapidarta

          Yening uratiang becik –becik, kantun akeh wenten luir bebaosan mabasa bali alus sane wangunnyane masaih ring pidarta. Bebaosan punika madue wasta niri-niri minakadi:

a.   Pidarta (pidato)

   Bebaosan mabasa bali alus ring acara pakraman sane dagingnyane umum utawi nenten ngeninin indik ajahan agama.

      Upami:

      -   pidarta kelian ring krama banjar (indik ngwangun bale banjar), utawi

      -   pidarta pamilet lomba ring pakraman (indik narkoba).

b.   Dharma Wacana (Upanisad, Siraman Rohani, utawi Kotbah)

      Inggih punika bebaosan mabasa bali alus ring acara pakraman sane madaging saindik-indik ajahan agama.

      Upami:

      -   bebaosan Ida Pedanda Made gunung ring Bali TV, utawi

      -   bebaosan Sri Mpu Dukuh Sakti ring Jaba Pura Pangkung Prabu.

c.   Sambrama Wacana (Kata Sambutan)

      Inggih punika bebaosan mabasa bali alus sane kawedar pinaka nyanggra sajeroning acara pakraman utawi  pinaka panyanggra tamiu sajeroning upacara adat utawi agama.

      Upami:

      -   panyanggra Kelian Banjar Dinas rung ulang tahun sekaa teruna, utawi

      -   panyanggra sang madue karya ring para undangan.

d.   Atur Piuning (Laporan)

      Inggih punika bebaosan mabasa bali alus sane nguningayang kawentenan karya sane kalaksanayang.

      Upami:

      -   atur piuning manggala karya ulang tahun, utawi

      -   tur piuning pangrajeg karya pacaruan ngresigana.

           Salanturnyane patut taler kauningin mungguing wenten makudang - kudang indik parinama sane wenten paiketannyane ring pidarta, minakadi:

1.   Dharma tula: pabligbagan umum (diskusi).

2.   Widya tula: pabligbagan saindik-indik daging kaweruhan (ilmu pengetahuan)

3.   Dharma suaka: bebaosan ngaptiang kapiolasan utawi daging ipun wenten sane jagi kasuakayang

4.   Sima krama: patemon medarmasuakan.

5.   Saur-pitaken: tanya jawab.

          Sajaba punika, patut taler kawikanin mungguing wenten makudang-kudang istilah kanggen maosang anake sane sering milet mabebaosan ring pakraman (patemon resmi) minakadi:

1.     Pamidarta: sang sane mapidarta (orator).

2.     Pamaos: sang sane maosang kriapatra utawi makalah (pemakalah, penyaji).

3.     Ugrawakia: pangenter, sang sane ngenterang acara (MC, pembawa acara).

4.     Narawakya: narasumber utawi pembicara.

Tidak ada komentar:

Posting Komentar